“Không nên trì hoãn sự sung sướng” - lời thoại quen thuộc của nghệ sĩ Hán Văn Tình (vai Chu Văn Quềnh) trong phim “Đất và Người” đã đi vào đời sống suốt bao nhiêu năm qua. Bộ phim ấy dường như cũng đã lấy mất tên thật của Nghệ sĩ ưu tú (NSƯT) Hán Văn Tình trong tư cách của một diễn viên lâu năm của Nhà hát Tuồng Trung ương.
Dù đã có nhiều người thân, bạn hữu cũng như khán giả đồng hành cùng anh trong cuộc chiến chống bệnh trọng này, nhưng khi đối diện với chính mình, anh vẫn không tránh khỏi những niềm riêng không dễ sẻ chia…
Chu Văn Quềnh húng hắng ho từng cơn, được cô con gái dìu đi lại trong phòng bệnh sạch sẽ, trắng toát ở Bệnh viện Ung bướu Hưng Việt (34, Đại Cồ Việt, Hà Nội). Nhìn anh không khác gì mấy so với thường ngày, với dáng người gầy gò, ốm yếu, tuy nhiên, hôm nay, trông anh tiều tụy hơn vì phải đối mặt với căn bệnh quái ác đang dày vò thân thể. Những câu chuyện với anh bị đứt quãng bởi tiếng ho, tiếng hỏi han, đôi khi cả những cái chau mày ôm lấy ngực của một bệnh nhân đã có tuổi Hán Văn Tình, chứ không phải là anh chàng Chu Văn Quềnh tếu táo, ranh mãnh trong bộ phim "Đất và Người" nổi tiếng một thời trên màn ảnh nhỏ.
Không có vẻ hài hước như mọi khi với gương mặt và tài năng trời ban, không còn những câu nói đùa cười vỡ bụng như những ngày còn khỏe mạnh, anh đi đi lại lại, tự nhìn ngắm mình và những người xung quanh, rồi lại buông một câu chẳng đâu vào đâu: "Ê chề lắm!". Không hiểu ý của anh là gì, nhưng tôi đoán rằng, anh đang mệt mỏi kinh khủng với những ngày đối diện với tật bệnh, với những mũi tiêm, với những phương pháp chữa trị cho căn bệnh quái ác.
Tôi vẫn nhớ lần gần đây, chỉ mới đầu năm nay, khi gặp anh để hỏi về đời sống của những nghệ sĩ hoạt động ở lĩnh vực nghệ thuật truyền thống. Tôi vẫn nhớ như in, gương mặt anh trong dáng đi tất tưởi với chiếc mũ bảo hiểm to vật vã trên chiếc xe máy cà tàng Wave Alpha và giọng nói vang chẳng khác gì mấy so với cách lồng tiếng trong phim. NSƯT Hán Văn Tình vẫn đón nhận được nhiều ánh mắt thiện cảm của hầu hết khán giả xem phim còn nhớ đến anh.
Tôi nói đùa, trông anh giản dị quá. Cái dáng xơ xác, nghèo nghèo ngoài đời của anh không khác gì mấy so với anh Quềnh trong phim cả. Anh đang giả bộ hay sao ấy? Nghệ sĩ Hán Văn Tình cười (như mếu), trải lòng: "Nghèo thật ấy chứ, giả bộ cái nỗi gì! Ai ra đường chả muốn mình trông thật sang trọng, oai vệ, nhất là những người làm nghề diễn viên như chúng tôi. Nhưng sự thật vẫn là sự thật, mình có muốn cũng không thể vẽ thêm đuôi, thêm cánh cho con gà thành con công được. Diễn viên Nhà hát Tuồng chúng tôi nói thẳng ra là sống nghèo so với mức sống bình quân trong tầng lớp các nghệ sĩ sân khấu. Nếu không tin, bạn thử tìm một đáp số thì biết.
Lương thấp, thu nhập bên ngoài hầu như không có gì. Đi diễn một đêm được 50 nghìn đồng ăn thêm bát phở là hết, còn dành dụm được gì mang về cho gia đình? Bản thân tôi đã có 35 năm biên chế của Nhà hát, hiện là Đoàn trưởng Đoàn II, lương 4,06 vượt cấp 21% nhưng mỗi tháng nhận lương bao giờ cũng thấy chi tiêu được trong vòng chục ngày đã hết. Mà tôi hoàn toàn không tiêu pha hoang phí, chỉ là ăn uống, sinh hoạt, đổ tiền xăng xe, đóng tiền điện nước... hàng tháng của gia đình. Đấy là chưa tính đến con cái học hành, tiền ốm tiền đau, ma chay, cưới hỏi… Vậy thì thử hỏi, những em, những cháu mới ra trường với đồng lương khởi điểm hơn triệu bạc thì sẽ làm gì với cuộc sống hiện nay?
Những ca sĩ nhạc nhẹ này nọ thì còn "chạy sô", chứ nghề hát tuồng, thì dù có tranh thủ được thời gian rảnh đấy, nhưng biết "chạy sô" kiểu gì? Họa chăng thì có những em đi làm thêm các dịp lễ hội đầu năm hay các cuộc lễ hội trong năm như đánh trống, múa lân nhân dịp Trung thu này nọ. Nhưng cái món này, cũng càng ngày càng bị cắt giảm, thì rõ ràng, diễn viên chỉ có cách lao động những nghề chân tay khác.
Bản thân tôi đã có một thời phải đi lái xe thuê, đi bán than… để kiếm sống nuôi gia đình, thì nay nhìn lại các em các cháu trong đoàn, cùng cảnh ngộ, tôi thương lắm. Thương mà không làm được gì vì bản thân mình, dù là đoàn trưởng, nhưng cũng vất vả chẳng kém. Dù trong các cuộc họp tôi luôn hô khẩu hiệu là chúng ta phải yêu nghề, phải cầm cự để hy sinh vì nghệ thuật, nhưng kỳ thực là nước mắt tôi lặn vào trong. Bởi tôi biết rằng, nếu không đủ kinh tế để trang trải cuộc sống thì những diễn viên trẻ kia đến một lúc nào đó khó mà trụ lại với nghề. Cũng chả trách họ được, vì làm vậy cả đời, họ mua nhà bằng cái gì, cho con cái ăn học ra sao với đồng lương ít ỏi…
Tôi hiện còn là Ủy viên Công đoàn Bộ Văn hóa, chuyên đi lo đời sống cho anh em diễn viên, nhưng bài toán này thực sự là khó giải. Nghĩ nhưng chẳng thể làm được gì vì nếu không có một cơ chế rõ ràng, không có một đường lối để giải bài toán tình cảnh diễn viên tuồng nói riêng và các diễn viên sân khấu dân tộc nói chung được vực dậy thì dần dần, sẽ không thể tìm được một tầng lớp kế cận để tiếp nối nghệ thuật truyền thống của dân tộc".
