Nguyên thứ trưởng Bộ Ngoại giao Phạm Quang Vinh trải nghiệm trực tiếp không khí bầu cử Mỹ vào năm 2016, khi ông đang là đại sứ Việt Nam tại thủ đô Washington D.C. Ở thời điểm đó, vị đại sứ nói ông Trump mang đến một yếu tố bất ngờ vì xuất thân không phải chính trị gia chuyên nghiệp. "Ông ấy được người dân trông đợi, xem như cơ hội mới để tạo ra thay đổi”.

Tuy nhiên, 4 năm trôi qua, lợi thế về sự bất ngờ với ông Trump đã không còn như xưa.

Đối với một Tổng thống đương nhiệm thì yếu tố lợi thế nhất là thành tích quản lý điều hành, đặc biệt về kinh tế. Từ tháng 1/2017 đến tháng 3/2020 thì ông Trump chứng tỏ được khả năng này, theo đại sứ Vinh. Tuy nhiên, khủng hoảng từ đại dịch Covid-19 làm đảo lộn tất cả.

“Nó biến kỳ bầu cử từ chỗ như cuộc thăm dò dư luận về thành tích của Tổng thống Trump chuyển sang thăm dò về cách phản ứng với việc chính quyền Trump ứng phó tình hình dịch. Nhưng dịch bệnh cũng chỉ là bề nổi, mà bề chìm là nhiều vấn đề phức tạp đan xen”, đại sứ Vinh nói.

Những cử tri “lọt lưới” trong các thăm dò

Trong phần lớn các cuộc thăm dò thực hiện toàn quốc, ông Biden luôn được cho là đang vượt lên trước ông Trump. Một số hãng thậm chí cho biết khoảng cách này lên tới 16-17 điểm.

Kinh nghiệm từ cuộc bầu cử năm 2016 để lại bài học khiến người theo dõi tình hình bầu cử Mỹ cần thận trọng khi tiếp nhận các kết quả thăm dò, theo đại sứ Vinh. Áp dụng bài học từ mùa bầu cử trước vào cuộc đua năm nay, ông lưu ý những thành phần cử tri quan trọng nhưng có thể không được phản ánh trong thăm dò dư luận.

Đầu tiên, “có bộ phận cử tri lọt lưới trong các thăm dò. Các hãng có thể không nghĩ là phải hỏi những người này, nhưng họ lại là lực lượng đi bầu cử rất quan trọng. Và ông Trump đã thắng chính nhờ những người này”, nguyên thứ trưởng Bộ Ngoại giao nói.

Ông Vinh dẫn ra ví dụ về những người Mỹ da trắng trưởng thành bị thất nghiệp do sự dịch chuyển của nền kinh tế. Họ là những người từng không được chú trọng trong thăm dò dư luận của bầu cử lần trước.

Hoặc đơn giản hơn là những cử tri không muốn trả lời khi các hãng liên hệ, và các hãng không tính việc liên hệ thất bại vào kết quả. “Họ dập máy có thể vì cho rằng đơn vị thăm dò thiên vị một ứng viên cụ thể. Hoặc vì họ không thích cả hai ứng viên nên không muốn chia sẻ ý kiến”, theo đại sứ Vinh.

Một bộ phận khác nữa là nhóm mà giới truyền thông Mỹ từng gọi là “cử tri im lặng”. Đối với nhóm cử tri “thích Trump mà không nói ra” này, đại sứ Vinh nói có thể chia thành nhóm nhỏ. Đây có thể là những người ủng hộ Trump, nhưng lại sống trong một khu vực mà phần lớn quan điểm là chán ghét vị tỷ phú.

Một nhóm khác thực chất chỉ ủng hộ những chính sách của ông Trump, hơn là con người cá nhân của ông.

“Họ có những quan điểm khác ông Trump nhưng họ cần công ăn việc làm, và họ thấy ông ấy nói là làm. Có rất nhiều ví dụ về những người bỏ phiếu cho Trump. Đó là một bộ phận thực sự hiện hữu, cả trong năm 2016 và 2020”, đại sứ Vinh nói.

Yếu tố bất ngờ cuối cùng mà kết quả thăm dò không phản ánh được, chính là những cử tri mà đến phút chót mới ra quyết định sẽ bỏ phiếu cho ứng viên nào. Theo vị cựu đại sứ tại Mỹ thì nhóm này thường chiếm khoảng 10%, nên sai số trong các thăm dò sẽ có thể cao hơn.

“Do vậy, nếu nói ông Trump hết cửa thì không cuộc thăm dò nào dám khẳng định. Họ chỉ nói ông Biden cơ hội chiến thắng cao. Nhưng cũng không đơn vị nào dám khẳng định Biden chắc thắng”, đại sứ Vinh nói. “Rất nhiều nhóm cử tri âm thầm mà chúng ta không biết được thái độ bỏ phiếu của họ”.

Lực lượng trung thành của ông Trump và liên minh cử tri phức tạp của ông Biden

Trong nước Mỹ mà cử tri ngày càng phân hóa về mặt chính trị, ông Trump kể từ khi thắng cử đã nhiều lần rơi vào thế vô cùng lao đao, từ việc bị luận tội, đến đại dịch xảy ra, rồi kinh tế sa sút do ảnh hưởng dịch… Tuy nhiên, trong phần lớn các cuộc thăm dò, con số ủng hộ ông Trump vẫn xoay quanh 40-43%.

“Điều này nói lên là con số 40-43% ủng hộ ông Trump rất khó thay đổi. Nghĩa là nếu chiến dịch của ông Trump cố gắng hết sức thì chỉ có thể kiếm thêm điểm cộng cho tỷ lệ này chứ không bị mất đi”, đại sứ Vinh nói.

Đối với ông Biden, vị đại sứ cho rằng ứng viên của đảng Dân chủ có ít nhất 3 lực lượng chính đang ủng hộ mình.

Nhóm đầu tiên là bộ phận cử tri nòng cốt của đảng Dân chủ. Nhóm thứ 2 là lực lượng cấp tiến thiên tả từng ủng hộ Thượng nghị sĩ Elizabeth Warren và Thượng nghị sĩ Bernie Sanders chuyển sang, để cùng đứng dưới ngọn cờ phe Dân chủ ủng hộ Biden. Những người này không nhất thiết thích ông Biden, bởi vì họ vẫn có niềm tin vào những khẩu hiệu của bà Warren hay ông Sanders, theo ông Vinh.

Một bộ phận khác, theo đại sứ Vinh, có thể không hoàn toàn thích Biden, nhưng vì không “chịu nổi” Trump nữa nên chuyển sang ủng hộ Biden. “Nhóm này thậm chí có thể có những người từ đảng Cộng hoà chuyển sang”, đại sứ Vinh nói.

Vị cựu đại sứ nhấn mạnh rằng ứng viên Biden đang dẫn trước nhưng vẫn chưa thể khẳng định ông chắc thắng, vì bên cạnh những rủi ro sai số trong các thăm dò dư luận là những rủi ro trong chính liên minh đa dạng, đa thành phần này của ông Biden.

Trong khi đó, ông Trump “dưới cơ” nhưng ông có đến 40-43% những cử tri rất trung thành.

Một điểm khác rất quan trọng với cục diện bầu cử Mỹ là tỷ lệ người dân đi bầu cử. “Dù thăm dò có chính xác nhưng cuối cùng thì việc cử tri có đi bỏ phiếu hay không mới là vấn đề”, đại sứ Vinh nói. Trong các cuộc bầu cử của nước Mỹ 10 năm gần đây, tỷ lệ cử tri đi bầu chỉ dao động quanh mức 55%. Do vậy, đa số cử tri trong nhóm không đi bỏ phiếu thuộc về đảng nào cũng là yếu tố ảnh hưởng đến kết quả.

Đại sứ Vinh dẫn lại câu chuyện về chiến thắng đầy ngỡ ngàng của ông Trump trước bà Hillary Clinton tại bang Michigan năm 2016. Khi đó, ông Trump thắng 47,5% phiếu bầu còn bà Clinton được 47,27% số phiếu.

Ông Vinh cho rằng một bộ phận cử tri người da đen vì chán nản với những chính trị gia dòng chính của đảng Dân chủ nên đã không đi bỏ phiếu. Và điều này giúp mang lại chiến thắng sát nút cho ông Trump tại Michigan.

Trong năm 2020, ngoài thiên hướng chính trị cá nhân, cử tri còn phải cân nhắc có đi bầu hay không do tình hình dịch bệnh tại Mỹ chưa có dấu hiệu suy giảm. Cũng bởi dịch Covid-19 nên Mỹ đang tạo điều kiện, thay đổi các quy định, để người dân có thể bỏ phiếu qua đường bưu điện.

“Câu chuyện không chỉ là bỏ phiếu, mà là công tác kiểm phiếu sau này. Bất kỳ việc điền sai trên phiếu nào, cho dù sai tên hay địa chỉ mới đổi nhà mà chưa cập nhật, thì tờ phiếu đó có thể không được tính vào”, đại sứ Vinh nói.

Chưa có yếu tố bất ngờ đến hiện tại

Theo đại sứ Vinh, nếu các thăm dò thực hiện từ tháng 3 năm nay trở về trước, trước khi dịch Covid-19 xuất hiện và bùng phát ở Mỹ, thì cơ hội dành cho ông Trump cao hơn hẳn.

Đến thời điểm hiện tại, ông dự đoán cục diện cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ là 52% - 48% với cơ hội thắng nghiêng về ông Biden.

Theo quan sát của vị đại sứ, khi mà nước Mỹ vẫn chưa có triển vọng sớm thoát khỏi đại dịch, chưa có phương án rõ ràng để sớm phục hồi nền kinh tế, các hoạt động xã hội cũng chưa thể hoàn toàn quay lại như cũ, thì vấn đề ưu tiên mà người dân quan tâm là khi nào cuộc sống của họ trở lại bình thường.

Ông Vinh cho rằng chính quyền Mỹ hiện tại khó xây dựng nên những chính sách mới nào để tạo sự thay đổi đáng kể. “Kể cả có ra vaccine (chống Covid-19) thì bây giờ cũng không thể tạo ra yếu tố bất ngờ. Bởi vì vaccine cũng chưa thể kích thích sự phấn khởi của người dân, mà phải là mở cửa lại nền kinh tế mới khiến họ phấn khởi”, ông Vinh nhận xét.

Tuy nhiên, khi đưa dự đoán theo tỷ lệ như trên, ông Vinh cho rằng sự cách biệt chỉ 4 điểm cho thấy cuộc bầu cử năm nay vô cùng sít sao. Bên cạnh việc mức sai số 3-5% là được phép trong các cuộc thăm dò khoa học, thì bài học của 2016 cho thấy rất nhiều yếu tố không được tính toán đến.

Tỷ lệ cử tri đi bầu cũng rất quan trọng. Theo đại sứ Vinh, trong nhóm 40% cử tri trung thành của ông Trump thì số người đi bầu sẽ cao hơn so với nhóm tỏ ý ủng hộ ông Biden trong các cuộc thăm dò.

“Nghĩa là nhóm trung thành của ông Trump tuy ít nhưng khả năng họ sẽ đi bầu rất lớn. Tuy nhiên, khoảng cách để ông Trump tạo ra đột phá cũng còn khó khăn”, đại sứ Vinh nhận xét.