Người dân Sài Gòn vốn quen khu chợ Hồ Thị Kỷ như là điểm giao thương giữa các đầu mối hàng hóa lớn nhất khu vực phía Nam, chợ với các loại ẩm thực "trứ danh" mà người mê ăn vặt nào cũng rành. Tuy nhiên, ít ai biết lọt thỏm trong khu chợ ngoằn ngoèo ấy có một con xóm nhỏ là nơi quần tụ sinh sống và buôn bán của người gốc Campuchia. Người dân hay gọi là "Chợ Campuchia", "Chợ Miên", "Chợ Nam Vang", hay chỉ đơn giản là "Chợ Lê Hồng Phong".
Cách dễ nhất đi đến chợ Campuchia này là thẳng vào con hẻm 374/51 đường Lê Hồng Phong, quận 10, hoặc đi từ chợ Hồ Thị Kỷ vào. Từ ba con đường huyết mạch của quận 10 là Lê Hồng Phong, Lý Thái Tổ và Hùng Vương rẽ vào các hẻm nhỏ dẫn vào chợ Hồ Thị Kỷ đều có thể hỏi đường đi đến chợ Campuchia vì người dân chung quanh ai cũng rành rẽ.
Người ta có thể dễ dàng nhận ra ngay đặc trưng văn hóa của nước láng giềng bởi biển hiệu có đề chữ Campuchia bên cạnh Việt, cách bố trí khu chợ rất riêng biệt. Ở đó, có các món rau, khô, nhu yếu phẩm Campuchia bày bán la liệt. Và nhất là những bà, những chị tuy nói tiếng Việt nhưng vẫn giữ cách vận xà rông khi còn ở bản quán, họ có nước da ngăm đen, tính tình hiền hòa dễ chịu.
Khu chợ này đã có trên dưới 20 năm đi cùng theo sự biến động của dòng người từ Campuchia di cư sang Việt Nam và dòng chảy hồi hương của những Việt kiều đã từng sống và làm ăn trên xứ chùa tháp. Cô Huỳnh Thị Huôi, một phụ nữ Việt có mẹ là người Campuchia, vừa tiếp chuyện vừa cắm cúi múc chè cho khách.
"Nhiều người nghe tên thì tưởng cô là người Campuchia gốc, nước da lại đen sậm, tóc xoăn, nhưng thực ra cô cũng là con lai Việt Nam như hầu hết những con người trạc tuổi" ở đây, cô Huôi tâm sự.
Chị Hà, con gái của cô Huôi nói: "Mẹ Huôi cũng như nhiều người Campuchia khác, chạy khỏi quê hương để tránh những xung đột chính trị đang xảy ra trong nước, từ khoảng năm 1977 trở về sau. Lúc đó, người thân bên ngoại tôi vẫn còn ở Campuchia, sau này mới qua Việt Nam dần dần".
Cộng đồng Campuchia trong chợ rất đa dạng. Họ có thể là những người Campuchia chính gốc, sống ở Việt Nam lâu năm nên xem đất khách như là quê hương thứ hai, lấy vợ, lấy chồng là người Việt dẫu vẫn còn xuôi ngược về quê nhà để trao đổi hàng hóa. Có những người lại là thế hệ thứ hai, là con lai chỉ còn biết đến Campuchia qua những thứ họ bán hàng ngày để mưu sinh.
Có một bộ phận nhỏ trong chợ là những Việt kiều Campuchia đã hồi hương, họ trở về khi biến cố "tiêu diệt Việt kiều" xảy ra dưới thời chính quyền Lon Non năm 1970, mang theo về một khoảng đời ở nơi mà họ đã từng bám víu. Hầu hết họ bán ở ngay khoảng sân nhỏ trước nhà, có những người sống ở quận 8, Long An cũng đều đặn hàng ngày lên đây buôn bán.
Đặc sản lạ miệng
Các món đặc sản Campuchia ở chợ hầu hết là chè bánh, khô, cá, rau quả, bún, mắm, thốt nốt và các nhu yếu phẩm mang sang từ bên kia biên giới.
Hàng trăm loại khô cá, ếch, rắn xâu vào nhau thành từng xấp, treo từng dãy với đủ thứ màu sắc phù sa. Từng thau ba khía đầy vun, mùi mắm nồng đặc khiến ai đi ngang khu chợ cũng phải ngoái nhìn. Do đặc trưng của vùng sông nước, các loại khô ở chợ được làm từ hàng chục loại cá khác nhau đánh bắt ở Biển Hồ có giá từ 50.000 đến hơn 200.000 đồng, mua bao nhiêu bán bấy nhiêu.
Khô Campuchia nổi tiếng nhất là các loại khô cá nước ngọt, thịt dày mà lại ít xương hoặc xương mềm. Cá lóc hầu như là loại khô cá phổ biến nhất, được chế biến thành nhiều món khô khác nhau với nhiều cách phơi hoặc kích cỡ. "Giá thấp như cá lóc, cá sặc, nhái phơi khô thì tầm 150.000 đồng đến hơn nửa triệu đồng mỗi ký.
Cá biệt có những loại khô giá đến cả triệu bạc một ký như khô cá tra Biển Hồ, dịp Tết cháy hàng không kịp mà bán", một tiểu thương trong chợ chỉ từng loại khô, phân tích.
Sạp khô kiêm luôn quán bún "num-bo-chóc" mang tên Tư chiếm một góc lớn ngay ngã tư giữa trung tâm, đồng thời là quán bún num bo chóc nổi tiếng nhất Sài Gòn. Nhiều người Campuchia thèm vị quê nhà hoặc người có gốc gác Khmer miền Tây các vùng như An Giang, Trà Vinh cũng thường lui tới quán này thưởng thức bún "bài bản" đúng cách nấu của người Khmer. Món bún chỉ mở bán vào buổi sáng đến tầm 10 giờ trưa, chiều chỉ bán khô.
Anh Ngô Văn Khoa cùng vợ là chị Mai cùng tiếp quản quán bún nổi tiếng do mẹ là bà Tư Xê để lại. Có cha là người Campuchia, mẹ là người Việt, vợ chồng anh được truyền lại cách nấu và "bí quyết" gia truyền riêng, đem hương vị món bún hoàn toàn mang đậm bản sắc Campuchia.
Thành phần chính của bún num bo chóc là mắm bò hóc và ngải bún (một loại củ có hình dáng và màu sắc như củ nghệ). "Mình chưa từng ăn qua loại bún nào mà trong đó có đậu que như thế này cả, ăn là lạ. Người miền Nam hay ăn kèm bún nước với rau sống, mà rau ở đây thường là bông điên điển, bông súng, ngon ngọt vô cùng", bạn Ngọc Nga, ngụ ở quận 3, thường hay ghé ăn bún mỗi sáng chủ nhật, tấm tắc chia sẻ.
Mắm bò hóc là một loại mắm truyền thống của người Khmer, được chế biến bằng cách lên men cá nước ngọt, ướp gia vị và "nén" trong hũ sành một vài tháng. Ở một số tỉnh miền Tây Nam Bộ có biên giới gần Campuchia chịu ảnh hưởng từ văn hóa nước bạn thì mắm bò hóc là thức ăn chỉ dành chiêu đãi cho khách quý.
