Mùa bầu cử 2020 đã kết thúc, nhưng nước Mỹ tới nay vẫn chưa xác định được đảng nào sẽ kiểm soát Thượng viện. Đảng Dân chủ tới nay đã giành được 48 ghế thượng nghị sĩ, còn đảng Cộng hòa giành được 50 ghế, trong khi phe kiểm soát Thượng viện cần tối thiểu 51 ghế.

Bởi vậy, mọi ánh mắt đều hướng tới cuộc cạnh tranh hai ghế Thượng viện ở bang Georgia, nơi hai ứng viên đảng Dân chủ Jon Ossoff và Raphael G. Warnock sẽ thách thức hai thượng nghị sĩ đảng Cộng hòa là David Perdue và Kelly Loeffler.

Do các ứng viên đều không đạt tối thiểu 50% số phiếu trong Ngày Bầu cử, họ sẽ phải tổ chức bỏ phiếu vòng hai vào ngày 5/1/2021 để xác định ai là hai thượng nghị sĩ tiếp theo của bang Georgia, cũng như xác định đảng nào sẽ kiểm soát Thượng viện.

Nhóm chuyển giao quyền lực của Tổng thống đắc cử Joe Biden đang chuẩn bị nhiều đề xuất chính sách khác nhau về kinh tế, y tế, biến đổi khí hậu cùng các vấn đề nội địa khác, bao gồm cả chương trình nghị sự đầy tham vọng mà Biden đưa ra trong chiến dịch tranh cử. Tuy nhiên, khả năng hiện thực hóa chúng còn phụ thuộc rất lớn vào việc Thượng viện do phe nào kiểm soát.

Joe Biden phát biểu tại Wilmington, Delaware, ngày 7/11. Ảnh: AP.

Nếu hai ứng viên đảng Dân chủ đều chiến thắng trong vòng "đấu tay đôi" ở Georgia vào tháng 1/2021, đảng của Biden sẽ giành quyền kiểm soát cả Hạ viện lẫn Thượng viện. Lúc đó, Biden sẽ có cơ hội thúc đẩy một kế hoạch kích thích mạnh mẽ nhằm phục hồi nền kinh tế, chủ yếu dựa trên gói cứu trợ 2,2 nghìn tỷ USD mà phe Dân chủ tại Hạ viện đã phê chuẩn hồi mùa thu.

Gói kích thích kinh tế của Biden theo kịch bản này sẽ cấp hàng trăm tỷ USD cho các chính quyền bang và địa phương bị thất thu thuế vì suy thoái do đại dịch Covid-19, gia hạn trợ cấp thất nghiệp cho những người mất việc trong khủng hoảng và mang đến một khoản cứu trợ mới cho các doanh nghiệp nhỏ.

Đội ngũ của Biden còn đang phát triển một chương trình việc làm của chính phủ, được gọi là Public Health Jobs Corps, sẽ đưa thêm 100.000 người Mỹ vào làm các công việc liên quan đến xét nghiệm và truy vết nguồn lây Covid-19.

Biden còn muốn thông qua một dự luật về cơ sở hạ tầng bao gồm đưa Internet băng thông rộng đến vùng nông thôn và tăng chi tiêu liên bang cho nghiên cứu năng lượng sạch.

Ông sẽ tăng cường phúc lợi An sinh Xã hội và mở rộng ân hạn thuế cho bảo hiểm y tế. Biden còn đề xuất tăng mức lương tối thiểu liên bang từ 7,25 USD lên 15 USD và tạo điều kiện thuận lợi để người lao động có thể thành lập liên đoàn lao động.

Việc phe Dân chủ chiếm thế đa số tại Thượng viện, dù với cách biệt nhỏ, cũng sẽ mang đến cho Biden cơ hội thúc đẩy thông qua đề xuất tăng thuế đối với các tập đoàn lớn và người giàu nhằm bù đắp cho những khoản chi tiêu thêm kể trên. Ông có thể xin Quốc hội phê chuẩn kế hoạch tăng thuế lên doanh nghiệp, đặc biệt là các tập đoàn đa quốc gia và những cá nhân có thu nhập trên 400.000 USD/năm.

Số tiền thu về từ động thái này sẽ được dùng để tài trợ cho những kế hoạch tham vọng hơn của ông như xây dựng lại cầu đường, đẩy nhanh tiến độ chuyển đổi sang lĩnh vực năng lượng sạch hay giúp người dân Mỹ đủ khả năng đáp ứng chi phí chăm sóc y tế.

"Phe Dân chủ giành thế đa số tại Thượng viện sẽ tạo ra khác biệt lớn nhất giúp Tổng thống đắc cử Biden mang đến thay đổi cho các gia đình lao động trên khắp nước Mỹ", thượng nghị sĩ Dân chủ Chuck Schumer nhận xét.

Việc kiểm soát Thượng viện sẽ mang lại cho phe Dân chủ khả năng thông qua một số đạo luật nhất định mà không sợ bị đảng Cộng hòa chặn lại. Nó gần như chắc chắn là phương tiện hữu hiệu để Biden đạt được những tham vọng của mình trong hàng loạt lĩnh vực như cơ sở hạ tầng, giáo dục và biến đổi khí hậu.

"Nó dường như quyết định mọi thứ", Heidi Shierholz, chuyên gia kinh tế tại Bộ Lao động Mỹ dưới thời Tổng thống Barack Obama, hiện là giám đốc chính sách tại Viện Chính sách Kinh tế ở Washington, bình luận.

Nhưng nếu đảng Cộng hòa thắng dù chỉ một ghế Thượng viện ở Georgia, qua đó giành thế đa số tại Thượng viện, chắc chắn chương trình nghị sự của Biden sẽ bị hạn chế đáng kể, giới chuyên gia đánh giá.

Kế hoạch tăng thuế, ngay cả với giới siêu giàu, nhiều khả năng sẽ bị loại khỏi bàn thảo luận, cùng với kế hoạch mở rộng Đạo luật Chăm sóc Sức khỏe Giá cả phải chăng (Obamacare) nhằm giúp người Mỹ có thể sở hữu một chương trình bảo hiểm nào đó của chính phủ, như Medicare.

Biden sẽ tiếp tục thúc đẩy các dự luật về y tế và cơ sở hạ tầng, theo các cố vấn kinh tế của ông, nhưng khó giành được ủng hộ từ Thượng viện cho toàn bộ chương trình nghị sự của mình trong các lĩnh vực đó.

Các trợ lý cho hay đội ngũ chuyển giao quyền lực của Biden đang lên hàng loạt kế hoạch dự phòng khác nhau phụ thuộc vào điều kiện nền kinh tế, bao gồm cả kịch bản số ca nhiễm nCoV tiếp tục tăng đột biến làm đóng băng chi tiêu tiêu dùng hay kịch bản đảng Dân chủ không thể kiểm soát Thượng viện.

Phần lớn chương trình nghị sự về chính sách đối nội của Biden đều cần được sự phê chuẩn từ Quốc hội, đặc biệt là Thượng viện, trong đó có nhiều chính sách kinh tế mà nhóm chuyển giao quyền lực đã nêu bật trong những ngày gần đây.

Nhiều phần của chương trình nghị sự này vẫn có thể thực hiện được mà không cần đảng Dân chủ kiểm soát Thượng viện. Các nhóm doanh nghiệp đang hy vọng rằng Biden và Mitch McConnell, lãnh đạo phe đa số tại Thượng viện, có thể đạt được thỏa thuận về một gói kích thích kinh tế nhỏ hơn và một gói cơ sở hạ tầng mang tính thỏa hiệp hơn.

Chiến dịch tranh cử của Biden đã nêu ra một loạt hành động tiềm năng của chính phủ, như đặt ra những yêu cầu mới đối với các công ty đấu thầu hợp đồng liên bang nhằm thúc đẩy mức lương cao hơn và bình đẳng sắc tộc. Nó cũng bao gồm một kế hoạch dùng 400 tỷ USD ngân sách mua sắm liên bang mua các sản phẩm được sản xuất tại Mỹ và áp đặt các tiêu chuẩn tiết kiệm nhiên liệu nghiêm ngặt mới để chống biến đổi khí hậu.

Các nhà kinh tế tự do và nhiều nhà hoạt động tiến bộ lo ngại phương hướng trên sẽ khiến nền kinh tế có nguy cơ phục hồi chậm chạp trong giai đoạn đầu nhiệm kỳ của Biden.

"Hãy thực tế và trung thực, tham vọng đó quá lớn", Michael Linden, giám đốc điều hành Groundwork Collaborative, tổ chức chuyên thúc đẩy các chính sách tiến bộ, nhận xét, đề cập tới chương trình nghị sự dự kiến của Biden. "Nếu đảng Dân chủ giành được Thượng viện, không có nghĩa là mọi giấc mơ ngông cuồng nhất của họ đều thành hiện thực".

Các nhóm doanh nghiệp và nhiều chuyên gia tư vấn ở Washington lại đang hoan nghênh khả năng đảng Dân chủ không thể kiểm soát Thượng viện, khiến chính quyền Biden ít có khả năng tăng thuế doanh nghiệp.

"Chúng ta phải hạ thấp trần kỳ vọng về chương trình nghị sự của Biden", John Gimigliano, cựu nhân viên chính sách thuế của đảng Cộng hòa tại Hạ viện, nói. "Chúng ta cần hướng đến những thứ khiêm tốn hơn, mang tính lưỡng đảng hơn".