Người dân ở Sơn La gọi những hang động chứa đầy quan tài treo trên vách đá đó là Hang Ma. Ở một số xã thuộc địa phận Mộc Châu hiện vẫn tồn tại những hang ma chưa có lời giải thích về nguồn gốc. 

Để đến được Hang Ma, từ thị trấn Mộc Châu, di chuyển thêm 50km theo Quốc lộ 43 xuống Bến Trai, thuê một con thuyền nhỏ chúng tôi xuôi sông Đà về Bến Lồi xã Suối Bàng. Rồi từ Bến Lồi đi bộ dăm cây số nữa thì mới đến được trung tâm xã.

Hang Ma ở Suối Bàng.

Hôm đó, chúng tôi được đích thân Chủ tịch xã Mùi Văn Mếu dẫn đường lên hang Khoang Tuống II, nơi có khoảng 18 mộ thuyền còn khá nguyên vẹn. Nhìn lên dãy núi dựng đứng ai cũng lắc đầu lè lưỡi nhưng rồi vẫn hăm hở leo lên.

Đồng hành cùng chúng tôi có ông Mùi Văn Khương. Theo lời ông, có nhiều truyền thuyết về hang ma. Các cụ kể rằng những ngôi mộ táng trên các động kia đều là những mộ chứa xương của một bộ tộc ăn thịt người. Như vậy những bộ xương trong động là xương những người đã bị ăn thịt.

Cũng có một truyền thuyết khác kể rằng: Cách đây hàng trăm năm, người Xá và người Thái cùng ở trên mảnh đất Mộc Châu. Do có sự tranh chấp về đất đai, họ chọn cách bắn tên để giải quyết. Nếu mũi tên của bên nào bắn cắm vào vách đá nghĩa là thần núi, thần đất thuận cho ở, còn bên nào thua phải đi khỏi mảnh đất này. Họ đã đứng ở núi Cắm Tên (xã Mường Sang bây giờ) bắn tên về Suối Bàng.

Người Xá dùng tên có bịt đồng ở đầu mũi tên nên bắn vào vách đá thì bị nảy ra, còn người Thái lấy sáp ong dính vào đầu mũi tên nên khi bắn vào vách đá, mũi tên dính lại.

Từ đó, người Thái được ở lại trên mảnh đất này, còn người Xá phải ra đi, giữ đúng lời giao ước là không được sinh sống hay săn bắn, trồng trọt nơi đây nữa. Khi chết, người Xá không dám chôn cất trên đất của người Thái, đành lấy những thân gỗ to, khoét bỏ ruột để đưa người chết vào trong rồi giấu trên các vách đá cheo leo.

Chui qua những đám rễ cây, dây leo chằng chịt, phát đường mà đi trên những lớp lá cây mục bởi ít người đặt chân tới, khoảng nửa tiếng sau chúng tôi tới khu vực hang. Từ dưới đã nhìn thấy mái hang đá vôi kiểu vòm ếch, miệng hang rộng gần 2m, trần hang thấp. Ngay ngoài cửa đã thấy các mộ thuyền nằm ngổn ngang. Cái đã phủ rêu xanh, cái bị nước thấm mục ruỗng.

Khom người chui sâu vào lòng hang mở rộng, thấy thêm các quan tài khác. Các quan tài đều được làm bằng một thân cây khoét rỗng lòng theo hình cái bát. Cái lớn dài chừng 2,5m, rộng 60cm, lòng khoét rộng chừng 40cm. Hai mảnh nắp và thân quan tài có 2 cặp quai đối xứng nhau cong lên và cong xuống như hình đuôi én (cả 4 đầu quan tài là 4 cặp), cặp quai có đục lỗ hình vuông để nêm chốt khi úp 2 mảnh thân gỗ với nhau.

Cái nhỏ dài hơn 1m đoán chừng là của trẻ con, tất cả đều đã bị cạy nắp, riêng quan tài phía ngoài cùng còn một mẩu xương giống xương tay. Tiến sâu hơn, trong lòng hang có một nhánh sâu hút, gần như thẳng đứng xuống lòng núi.

Theo những người dẫn đường thì những quan tài hình thuyền này trước đây hầu hết được kê gác lên các mỏm đá nhô sát với trần hang, phía dưới có những đoạn cột chống, đầu đẽo chạc, hoặc giá đỡ như chiếc sừng trâu một cách chắc chắn. Do có nhiều người tò mò đến xem đã tháo xuống và bật nắp ra xem nên các mộ thuyền bị vứt ngổn ngang, nhiều mộ đã bị vỡ.

Cách hang Khoang Tuống một quãng, chếch lên phía chỏm núi bên trái một chút có một cái hang nhỏ hơn, nhưng vách đá dựng đứng trong hang đặt 2 chiếc mộ thuyền. Đôi mộ thuyền này mặc dù đã bị hạ xuống nền hang, nhưng còn khá nguyên vẹn, được đóng nắp và có hộp sọ người phía trong khoang.

Trên hành trình ngược sông Đà trở về Mộc Châu, còn có một vài hang macó thể nhìn thấy rõ một chiếc quan tài mộ thuyền đặt chông chênh trên vách đá ven sông. Người lái thuyền kể, trước đây, hang này cheo leo trên vách đá dựng đứng, cao hơn mặt nước sông Đà, không có đường lên.

Nay do tích nước làm thủy điện Sông Đà mới dễ dàng lên được. Người lái thuyền cho biết, ở bản Pưa Ta nơi ông ở có một hang ma chứa khoảng 20 bộ mộ thuyềncòn khá nguyên vẹn, nhưng vách đá khó trèo. Trong hang dựng một thân gỗ đinh thối khắc hình một cô gái đang múa.

Những hang ma này có từ bao giờ? Ai là chủ nhân của chúng? Tại sao và bằng cách nào những quan tài lớn như vậy có thể vận chuyển được lên những đỉnh núi, hang đá cao, độ dốc lớn? Làm sao để bảo vệ những cỗ quan tài cổ trước ánh mắt tò mò, dòm ngó của những kẻ chuyên săn tìm cổ vật, khỏi sự bào mòn của khí hậu, thời gian… vẫn là những băn khoăn của chúng tôi.

Theo ANTD