Cộng đồng Nagonha ở phía Bắc Mozambique nằm trên một cồn cát cao với một bên là cây xanh tươi tốt, một bên là khung cảnh Ấn Độ Dương tuyệt đẹp với những bãi biển màu xanh ngọc trải dài ngút ngàn. Với vẻ đẹp như vậy, nơi đây xứng đáng trở thành một điểm phát triển du lịch có thể mang lại nhiều nguồn lợi cho Mozambique. Tuy nhiên, trên thực tế, các công ty khai thác cát Trung Quốc dường như đang hủy hoại cảnh quan thiên nhiên nơi đây và kể cả cuộc sống của người dân địa phương.

Đại diện tổ chức Ân xá Quốc tế đã tới thăm ngôi làng này 4 lần kể từ năm 2015, khi những trận lũ quét chưa từng có tiền lệ trước đó tàn phá ngôi làng. Những người lớn tuổi sống ở khu vực này trong hàng thập niên chưa bao giờ trải qua những thảm họa thiên nhiên tương tự. Người dân địa phương cho rằng công ty khai thác Haiyu (Trung Quốc) chính là nguyên nhân dẫn tới sự việc này.

“Chúng tôi xứng đáng được bù đắp những tổn thất gây ra bởi người Trung Quốc. Máy móc của họ đã chặn không cho nước ở các đầm bãi và các vùng ngập nước thoát đi”, ngư dân địa phương Tola nói. Ông đã mất toàn bộ dụng cụ hành nghề đánh cá vì trận lũ lụt. Dù giá trị của chúng chỉ là 115 USD nhưng Tola cho biết ông đã dành dụm nhiều năm trời mới có thể mua được chúng.

“Nhà của tôi nằm chính xác ở khu vực con suối kia. Chúng tôi đã đứng đó và chứng kiến ngôi nhà bị dòng nước cuốn đi. Tôi đã khóc”, Roma, người đã mất đi căn nhà 2 phòng ngủ và toàn bộ tài sản vì trận lũ, hồi tưởng lại.

Cộng đồng Nagonha với 1.329 cư dân vốn đã rất dễ tổn thương. Cái mà họ gọi là nhà thực chất chỉ là 236 căn lều nhỏ lụp xụp xây trên cồn cát nằm giữa kênh Mozambique, Ấn Độ Dương và một con suối có tên Nagonha. Cộng đồng nơi đây thiếu đi mọi thứ nhu yếu phẩm cần thiết như nguồn nước sạch và đường điện. Đây không phải là cảnh tượng quá đỗi kỳ lại ở Mozambique, quốc gia đang trong quá trình tái thiết lại đất nước sau hơn 2 thập niên kể từ khi cuộc nội chiến kết thúc vào năm 1992.

Thực trạng trên đã khiến cộng đồng Nagonha càng trở nên dễ tổn thương hơn trước sự quyết tâm của chính phủ Mozambique nhằm tận dụng lợi thế từ các khoản đầu tư của các công ty Trung Quốc. Trong vòng 10 năm qua, chính phủ nước này đã coi các hoạt động khai thác có sự tham gia của các công ty nước ngoài là một trong những động lực để phát triển kinh tế.

"Cơn khát" cát của Trung Quốc

Công ty khai thác Haiyu đăng ký kinh doanh ở tỉnh Hải Nam, Trung Quốc từ năm 2010 và bắt đầu đến Mozambique từ năm 2011 thông qua sự hợp tác với công ty Africa Great Wall Mining Development (AGWMD). AGWMD là một chi nhánh của tập đoàn Jinan Yuxiao, nhà sản xuất khoáng uhligite lớn nhất Trung Quốc. Đây là loại khoáng chất được chiết xuất từ cát.

Các khoáng chất tìm thấy trong cát là nguyên liệu chủ yếu để sản xuất xi măng, ngói, gạch, thủy tinh, chất kết dính và đồ gốm sứ. Với tốc độ phát triển cơ sở hạ tầng nhanh chóng mặt ở các thành phố và đô thị, Trung Quốc trở thành nước tiêu thụ xi măng lớn nhất thế giới.

Ban đầu, cộng đồng Nagonha đón chào công ty Trung Quốc. Họ kỳ vọng rằng các công ty này sẽ mang tới việc làm và phát triển cơ sở hạ tầng tại địa phương. Tuy nhiên, đến thời điểm hiện tại, họ dường như đã “vỡ mộng”.

Theo ảnh vệ tinh của tổ chức Ân xá Quốc tế, mỏ cát mà công ty Haiyu đang khai thác bao phủ gần 300.000m² diện tích đất ngập nước, chặn các kênh nối từ sông ngòi, đầm phá với đại dương và thậm chí thay đổi cả dòng chảy của nguồn nước ngọt.

Tuy nhiên, Haiyu đã bác bỏ các cáo buộc và đổ lỗi do thảm họa tự nhiên. Công ty này nói rằng cơn lũ quét mà cộng đồng Nagonha gặp phải là điều họ không thể kiểm soát và tổ chức Ân xá Quốc tế đã cung cấp những thông tin bất lợi vì không có thiện cảm tốt với Trung Quốc. Haiyu cũng từ chối đền bù thiệt hại cho những người dân mất đi sinh kế.

Sau báo cáo ban đầu của tổ chức Ân xá Quốc tế, chính phủ Mozambique đã đình chỉ hoạt động khai thác cát trong khu vực. Tuy nhiên, khi tổ chức quốc tế quay trở lại đây, việc khai thác đã được nối lại như bình thường.

Với người dân bản địa khiếu nại, chính phủ Mozambique đã có phương án di chuyển những người muốn tái định cư ở khu vực khác. Rất nhiều người trong cộng đồng đã làm theo đề xuất của chính phủ trong khi những người còn lại đang nỗ lực đòi lại quyền lợi chính đáng của mình.

Theo Dân Trí