Phân tích dữ liệu thử nghiệm giai đoạn ba với 20.000 người được công bố trên tạp chí y khoa hàng đầu Lancet tuần này cho thấy Sputnik V hiệu quả 91,6% đối với các ca nhiễm nCoV có triệu chứng.

Kết quả này cho thấy Sputnik V là một trong những vaccine hiệu quả hàng đầu, cùng với vaccine của Pfizer/BioNTech và Moderna. Đây là ba loại vaccine trên thế giới hiện đạt hiệu quả hơn 90%.

Các liều vaccine Sputnik V của Nga. Ảnh: Reuters.

Ngay từ những tuần đầu tiên Covid-19 bùng phát, Tổng thống Nga đã ra lệnh cho bộ máy khoa học, chính trị và quân sự của đất nước làm việc tích cực để phát triển vaccine Covid-19 đầu tiên trên thế giới, ngay cả khi điều đó có nghĩa là phải đi đường tắt.

Mùa xuân năm ngoái, Alexander Gintsburg, giám đốc trung tâm nghiên cứu Gamaleya đã phát triển Sputnik V, tự hào khoe rằng ông đã tiêm một liều thử nghiệm. Vài tháng sau, vào giữa tháng 8, Nga phê duyệt vaccine Covid-19 đầu tiên trên thế giới.

Vào thời điểm đó, vaccine mới chỉ được thử nghiệm trên vài chục tình nguyện viên. Nhiều bên hoài nghi về vaccine của Nga, cho rằng nước này "đốt cháy giai đoạn".

Vaccine nhanh chóng được cung cấp cho giới tinh anh của Nga, bao gồm cả con gái của Putin, ngay cả trước khi bắt đầu thử nghiệm lâm sàng giai đoạn ba với hàng chục nghìn tình nguyện viên.

Nga bắt đầu tiêm chủng Sputnik V vào đầu tháng 12/2020, ưu tiên nhóm nguy cơ cao bao gồm nhân viên y tế, giáo viên và người cao tuổi. Châu Âu và Mỹ khi đó mới chỉ triển khai những liều vaccine đầu tiên do các công ty dược phẩm của họ sản xuất. Chiến dịch tiêm chủng vaccine Covid-19 đại trà bắt đầu ở Nga từ 18/1.

Đối với Điện Kremlin, Sputnik V là một chiến thắng. Putin hồi tháng một gọi Sputnik V là "vaccine tốt nhất thế giới", chỉ ra rằng nó đòi hỏi điều kiện bảo quản dễ dàng hơn các loại vaccine khác.

Hai liều Sputnik V có giá dưới 10 USD trên thị trường quốc tế và công dân Nga được tiêm miễn phí. Nhiệt độ bảo quản là 2-8 độ C. Trong khi đó, vaccine Pfizer-BioNTech có mức độ hiệu quả 95%, cần bảo quản ở -70 độ C.

Tên của vaccine mang tính biểu tượng cao. Nó được đặt theo tên vệ tinh đầu tiên trên thế giới do Liên Xô phóng vào năm 1957, nhắc lại một kỳ tích khoa học của Nga, vượt qua đối thủ Mỹ. Sự thành công của vaccine khôi phục vị thế của Nga là một trong những nước có khả năng nghiên cứu hàng đầu thế giới, sau khi lĩnh vực này bị suy yếu bởi khủng hoảng và tham nhũng sau khi Liên Xô tan rã năm 1991.

Sputnik V đã được phê duyệt ở hơn 15 quốc gia, bao gồm các quốc gia thuộc Liên Xô cũ như Belarus và Armenia, các đồng minh như Venezuela và Iran, ngoài ra còn có Argentina, Algeria, Tunisia và Pakistan.

Nga cho biết họ đã nhận được đơn đặt hàng trước hơn một tỷ liều Sputnik V, nhưng không thể đáp ứng mức nhu cầu đó. Số lượng liều đã được chuyển ra nước ngoài chủ yếu mang tính tượng trưng, như 20.000 liều được xuất khẩu sang Bolivia. Trong một số trường hợp, số liệu không được tiết lộ. Argentina đã bị trì hoãn giao hàng vào tháng trước.

Không có nguồn tin chính thức nào nói rõ bao nhiêu liều đã được sản xuất hoặc phân phối, mặc dù Quỹ Đầu tư Trực tiếp của Nga (RDIF), tổ chức hỗ trợ tài chính cho Sputnik V, cho biết hai triệu người đã được tiêm Sputnik V trên khắp thế giới.

Thay vì xuất khẩu Sputnik V với số lượng lớn, Moskva hy vọng phát triển quan hệ đối tác sản xuất với các nhà máy địa phương. Brazil, Ấn Độ, Kazakhstan và Hàn Quốc đang sản xuất vaccine, mặc dù không phải tất cả các nước này đều đã cho công chúng sử dụng.

Judy Twigg, chuyên gia y tế công cộng tại Đại học Virginia Commonwealth, đánh giá Sputnik V mang lai quyền lực mềm cho Nga. Sputnik V có lợi thế là họ sẵn sàng thực hiện các thỏa thuận cấp phép và sản xuất với các nhà sản xuất vaccine trên toàn thế giới. Nói cách khác, họ không nắm giữ dữ liệu độc quyền như một số công ty khác.

"Đây rõ ràng là một động thái ngoại giao, một chính sách đối ngoại. Đây là nỗ lực của Nga nhằm thể hiện mình là bên thân thiện với những quốc gia nghèo và có thu nhập trung bình thấp hơn trên thế giới", Twigg nói. "Đây là nỗ lực của Nga nhằm lấp đầy khoảng trống mà chủ nghĩa dân tộc vaccine của các nước phương Tây tạo ra, khi những nước này đang tích trữ rất nhiều nguồn cung vaccine sẵn có cho mình".

Twigg chỉ ra rằng không chỉ các nước nghèo mà hiện giờ ngay cả một số nước Đông Âu và vùng Balkan - sân sau của châu Âu, cũng đang tìm đến vaccine của Nga. "Tôi chắc rằng có nhiều quốc gia muốn giao dịch với Mỹ hoặc Tây Âu hơn. Nhưng khi xét về chi phí và mức độ sẵn có và khi họ đang tuyệt vọng giữa đại dịch, họ chọn Nga vì Nga cũng có loại vaccine đã được khoa học chứng minh độ hiệu quả", bà nói thêm.

Tháng trước, RDIF, thông báo rằng họ đã nộp đơn đăng ký Sputnik V tại Liên minh châu Âu (EU). Tuy nhiên, vaccine của Nga khi đó bị nghi ngờ do thiếu dữ liệu khoa học được công bố rộng rãi.

Bực bội về sự trì hoãn của EU, Thủ tướng Hungary Viktor Orban đã bỏ qua bước cấp phép của Cơ quan Quản lý Dược phẩm châu Âu (EMA), trở thành nước đầu tiên ở EU phê duyệt Sputnik V.

Sau khi Lancet công bố kết quả khả quan, châu Âu bắt đầu có dấu hiệu đón nhận vaccine Nga. Thủ tướng Đức Angela Merkel ngày 3/2 tuyên bố rằng "mọi loại vaccine đều được chào đón ở EU" nếu được EMA phê duyệt. Bà cho biết đã nói chuyện với Putin vào tháng trước về cách Đức có thể hỗ trợ nỗ lực vaccine của Nga, gợi ý rằng Viện Paul Ehrlich của Đức có thể hỗ trợ Nga trong quy trình xin phê duyệt ở EMA.

Bộ trưởng Y tế Đức Jens Spahn ngày 3/2 cũng xác nhận họ đang đàm phán với Moskva về khả năng sản xuất Sputnik V ở Đức hoặc các nơi khác ở châu Âu.

Nga còn ít nhất ba loại vaccine Covid-19 khác dự kiến được tung ra trong những tuần tới. Sputnik V là vaccine hai liều tiêm nhưng nhà phát triển còn sản xuất phiên bản một liều tiêm với tên gọi Sputnik Light. Mặc dù nó ít hiệu quả hơn, vaccine này có thể là giải pháp tạm thời cho các quốc gia cần đối phó với tỷ lệ lây nhiễm cao.

Việc sản xuất hàng loạt vaccine EpiVacCorona, do phòng thí nghiệm Vektor ở Siberia phát triển, sẽ bắt đầu trong tháng này. Chính phủ Nga cho biết vaccine thứ ba có tên CoviVac cũng dự kiến được phê duyệt trong tháng này.

Nga còn có thể có vaccine thứ tư. Công ty Anh-Thụy Điển AstraZeneca và các nhà phát triển của Sputnik V cho biết họ đang làm việc để kết hợp vaccine của hai bên.

Twigg cho rằng Sputnik V đánh bóng hình ảnh cho Putin. "Khi vaccine được phê duyệt ngày 11/8/2020. Nó được ra mắt rất hoành tráng, đặc biệt là ở Nga. Họ đã thiết lập sẵn một trang web rất đẹp với 7 ngôn ngữ. Điều quan trọng nhất là truyền thông Nga ít nói về các loại vaccine đang được phát triển khác và nhấn mạnh vị thế của Sputnik V là 'đầu tiên trên thế giới', đánh dấu màn tái xuất của nước này như một cường quốc khoa học".

"Liệu Putin có muốn sử dụng báo cáo trên Lancet như một chiến thắng chính trị hay không? Ông ấy đã làm điều đó kể từ tháng 8 năm ngoái. Đây là điều Putin muốn sử dụng để tái khẳng định, gửi đi thông điệp với người dân Nga rằng chính phủ của ông có thể tái lập nước Nga trở thành một trong những quốc gia hàng đầu thế giới".