Cuộc đua lãng phí

Không quá bất ngờ và được xem là có cơ sở khá  chắc chắn, vậy mà một số kiến nghị liên quan đến hướng phát triển tới đây của các khu kinh tế được Đoàn giám sát việc thực hiện chính sách, pháp luật về xây dựng và phát triển các khu kinh tế, khu kinh tế cửa khẩu trình bày tại phiên họp thứ tư của Ủy ban Thường vụ Quốc hội cuối tuần qua cũng không dễ dàng nhận được sự đồng thuận.

Với nhược điểm "mạnh" hơn ưu điểm, các khu kinh tế được đoàn giám sát kiến nghị tạm dừng việc ra quyết định thành lập mới. Quan điểm của đoàn giám sát là, chỉ lựa chọn từ 3 - 5 khu kinh tế ven biển báo cáo Quốc hội để tập trung nguồn lực đầu tư phát triển.

Đối với các khu kinh tế cửa khẩu, lựa chọn để tập trung đầu tư các khu có nhiều lợi thế về điều kiện tự nhiên, hạ tầng xã hội làm đối trọng với các đô thị của quốc gia láng giềng.  Những khu kinh tế còn lại, hiệu quả hoạt động không cao cần chuyển thành các khu công nghiệp, các trung tâm thương mại cửa khẩu.

Nói không quá bất ngờ là bởi, không phải đến khi có kết luận giám sát thì những "vấn đề" ở các khu kinh tế mới bộc lộ.

Trong một bài viết tham gia hội thảo về tái cấu trúc nền kinh tế vào giữa năm 2011, điểm lại các "hội chứng đầu tư" từ ngày triển khai công cuộc đổi mới đến nay, Nguyên phó thủ tướng Vũ Khoan đã không quên nhắc đến các khu công nghiệp và khu kinh tế, kể cả kinh tế cửa khẩu.

Và, ông đã không ngần ngại nói rằng, "tôi không nghĩ mình là "người ngoài cuộc mà phần nào đó còn là "tội đồ". Vì, từng tham gia lãnh đạo Chính phủ nhưng bản thân chưa nhận thức được đầy đủ tình hình và chưa đóng góp hữu hiệu vào việc hạn chế, ngăn chặn tình trạng hao công tốn của trong đầu tư công.

Tại một diễn đàn về kinh tế vĩ mô diễn ra cuối tháng 9 năm nay, Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam Trần Đình Thiên kể, ông đã từng nói với Bộ trưởng mới của Bộ Kế hoạch và Đầu tư rằng, có thể kết luận là nền kinh tế và các địa phương đang nuôi khu kinh tế và khu công nghiệp chứ không phải các khu này đang dẫn dắt nền kinh tế phát triển, và đây là "tình huống nguy hiểm".

Mới đây, ở hội thảo "Tái cơ cấu nền kinh tế, đổi mới mô hình tăng trưởng - những vấn đề đặt ra cho các khu kinh tế, khu kinh tế cửa khẩu ở Việt Nam", chuyên gia kinh tế Trần Du Lịch, Ủy viên Ủy ban Kinh tế nhận xét về các khu kinh tế sau 10 năm thành lập "nói nhẹ nhàng là chưa thành công, nói nặng là chẳng thành công".

Các ý kiến của các chuyên gia kinh tế tại hội thảo này cũng đều thống nhất cao, sự không thành công trong phát triển các khu kinh tế đã gây ra những "cuộc đua lãng phí", trở thành gánh nặng cho ngân sách.

Lo lắng cho tương lai

Bên cạnh thông tin từ  các chuyên gia, cũng không khó để có thể tìm thấy những con số chẳng mấy lạc quan về các khu kinh tế, từ chính "người trong cuộc", nhà đầu tư lớn nhất - Chính phủ Việt Nam.

Báo cáo việc thực hiện chính sách, pháp luật về môi trường tại các khu kinh tế, làng nghề được Chính phủ gửi đến Quốc hội tại kỳ họp thứ hai vừa qua đã nhận định: Là mô hình khá mới mẻ song quá trình phát triển của các khu kinh tế có biểu hiện "phát triển nóng", thiếu quy hoạch tổng thể và duy chí ý chí trong quan điểm phát triển...

Tại đây, Chính phủ cho biết, với 3 khu kinh tế được bổ sung vào quy hoạch hồi đầu năm 2011, cả nước sẽ có 18 khu kinh tế ven biển với tổng diện tích mặt đất và mặt nước là 765.275,27 ha trong quy hoạch phát triển các khu kinh tế đến 2020.

Ở 15 khu kinh tế ven biển mới đã được Thủ tướng phê duyệt thành lập đến cuối năm 2010, hầu hết tỷ lệ hoạt động của các dự án sản xuất kinh doanh mới đạt từ 20 - 30%, thậm chí có nơi chỉ đạt 10% - 20% như các Khu kinh tế Nhơn Hội, Vân Phong, Nam Phú Yên, Nghi Sơn...

Còn tại báo cáo tình hình thực hiện chính sách, pháp luật về xây dựng và phát triển các khu kinh tế, khu kinh tế cửa khẩu tại phiên giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội cuối tuần qua, Chính phủ cho biết, dự kiến riêng trong năm 2011, các khu kinh tế này đạt tổng doanh thu khoảng 8 tỷ USD, xuất khẩu gần 800 triệu USD, đóng góp vào ngân sách nhà nước gần 20 nghìn tỷ đồng, tạo việc làm cho khoảng 30 nghìn lao động.

Cũng theo báo cáo này, 28 khu kinh tế cửa khẩu có tổng diện tích hơn 600 nghìn ha, thu hút được khoảng gần 70 dự án FDI với số vốn hơn 700 triệu USD và khoảng 500 dự án đầu tư trong nước với tổng vốn gần 40 nghìn tỷ đồng. Tổng thu ngân sách nhà nước năm 2010 đạt khoảng 4.800 tỷ đồng.

So sánh với diện tích đất mà các khu kinh tế đang nắm giữ và  và nguồn lực đầu tư từ ngân sách nhà  nước, Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính - Ngân sách Phùng Quốc Hiển nhận xét rằng hiệu quả hạn chế và ông không khỏi thấy lo lắng.

Nhiều vị Ủy viên  Ủy ban Thường vụ Quốc hội khác cũng rất băn khoăn khi hiệu quả thực của các khu kinh tế dường như chưa được đánh giá rõ ràng tại báo cáo giám sát.

Dù, Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và đầu tư Nguyễn Văn Trung đã cung cấp thông tin" riêng với Chu Lai thì khu kinh tế đã nuôi ngân sách, các khu kinh tế khác thì tình hình không phải như thế".

Nhưng, cũng chính vị  thứ trưởng này đã làm cho kiến nghị của đoàn giám sát trở nên "chênh vênh" hơn khi cho biết, hiện nay Thủ tướng đang giao nhiệm vụ cho các cơ quan chức năng đánh giá toàn diện lại 20 năm phát triển các khu kinh tế, sau đó mới kiến nghị giải pháp cho thời gian tới. Và cũng chưa có đánh giá về mô hình thí điểm.

Kiến nghị chuyển các khu kinh tế không hiệu quả thành khu công nghiệp, khu kinh tế cửa khẩu chuyển thành trung tâm thương mại của đoàn giám sát cũng khiến ông Trung phân vân về cả nguyên lý và tiêu thức. Nhất là khi chính các khu công nghiệp cũng đang có hàng loạt vấn đề chưa giải quyết được.

Tuy nhiên, chờ Chính phủ tổng kết để đánh giá rõ hơn hiệu quả cũng chỉ là một trong số nhiều hơn một lý do cho những băn khoăn tại phiên giám sát. Vì, xây dựng thí điểm khu kinh tế là chủ trương của Trung ương Đảng.

Như phát biểu của Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học - Công nghệ và Môi trường Phan Xuân Dũng, để thành lập được khu kinh tế đầu tiên của cả nước vào năm 2003 là khu kinh tế Chu Lai, Trung ương đã hai lần ra nghị quyết.

Bởi vậy, một số  ý kiến cho rằng, những vấn đề đặt ra tại kiến nghị của đoàn giám sát là vấn  đề lớn, cần xin ý kiến cấp cao hơn.

Cũng có nghĩa, những kiến nghị của đoàn giám sát (giả sử) có  là xác đáng thì vẫn phải chờ, sự đợi chờ không rõ thời hạn.

Cho dù khá nhiều chuyên gia kinh tế đã chứng minh việc phát triển các "khu kinh tế mở" hiện nay đã không còn thức thời nữa vì Việt Nam đã gia nhập WTO và nền kinh tế cả nước đã mở rộng cửa ra thế giới.

Và cho dù, tái cơ  cấu đầu tư công để nguồn lực vốn rất hạn hẹp được sử dụng hiệu quả hơn đang là tâm điểm của quyết tâm tái cơ cấu nền kinh tế.

Lại thấy, không  phải vô cớ khi ở một hội thảo về các khu kinh tế, trước nhiều ý kiến mạnh mẽ đề nghị phải dẹp ít nhất 2/3 số lượng các khu kinh tế hiện có, Viện trưởng Viện Nghiên cứu và quản lý kinh tế Trung ương Lê Xuân Bá đã "nghi ngờ lành mạnh" về khả năng thực hiện đề nghị này.

Vì theo ông, "Dù không thành công song giữ nguyên được 18 khu kinh tế như hiện nay mà không đẻ thêm ra cái nào là may mắn lắm rồi, bởi tư duy nhiệm kỳ ăn vào máu thịt rồi, hàng trăm năm nữa không đổi được...".

Nhiều vị chuyên gia kinh tế cùng không ít quan chức có mặt tại đó đều cười ồ, song chẳng thấy ai phản bác ý kiến của Viện trưởng Bá.

 

Theo Tuần Việt Nam